Eenvoud is niet simpel - Paasblog 2015

De Tuin

Een morgen ben ik zeer vroeg opgestaan

en zie de bloemen, halmen, grassen staan

in een zo helder eigenaardig licht

of zij daar nog niet lang alleen zo staan

maar iemand juist van hen was heengegaan,

zo, als men in gezelschap binnentreedt

in stilte, en weet dat er gesproken was.

Het is of er een engel op dit gras

getreden is en juist verdwenen is

zodat nog alles luistert naar zijn tred

en halmen, grassen staan nog in gebed.                     J.W.F. Werumeus Buning

Pasen mag dan het feest zijn van de overwinning op de dood. Het is allesbehalve een triomfantelijk feest. De triomftocht van de week ervoor (Palmpasen) is immers enkel buitenkant gebleken. De overwinning die met Pasen wordt gevierd is een overwinning zonder trots, zonder slingers, zonder loftrompetten. In eerste instantie zien wij niet meer dan een leeg graf. En toch voel je dat hier iets gebeurd is dat bijzonder is. Werumeus Buning had het niet mooier kunnen verwoorden:

Het is of er een engel op dit gras

Getreden is en juist verdwenen is

Zodat nog alles luistert naar zijn tred

En halmen, grassen staan nog in gebed.

Het is een overwinning van eindeloze eenvoud. Een stilte die nog natrilt van het wonder dat daar is geschied. De bloemen, de halmen en de grassen staan er net als altijd, maar ze krijgen ineens een andere betekenis. Ze verwijzen naar een andere werkelijkheid. Er is iets gebeurd, waardoor het gewone zo mooi wordt, zo wonderbaarlijk. Je moet er haast wel stil van worden.

Verlangen naar eenvoud

Het lijkt wel of in deze tijd het verlangen naar de eenvoud weer een beetje terugkomt. Het leven is heel complex, daar lijken we niet veel aan te kunnen doen: de wereld komt onze huiskamer binnen, zelf vervullen we verschillende rollen in verschillende situaties en moeten we ons zelfstandig over van alles en nog wat een mening vormen.

Mensen lijken er meer en meer naar terug te verlangen, naar een eenvoudiger leven. In de kunst zag je dat verlangen aan het einde van de 20e eeuw terug in het minimalisme: een poging om de dingen tot hun eenvoudigste vorm te herleiden.

Gist groeit

In het Joodse Paasverhaal wordt de eenvoud gesymboliseerd in het brood, de matses. Ongezuurd, ongegist brood. Joden beleven deze uittocht uit Egypte ieder jaar weer tijdens het Pesachfeest. De weken voor de Pesach wordt alles wat gedesemd is uit het huis verwijderd: een voorjaarsschoonmaak vindt plaats. Dat verwijderen van het gist heeft, naast de historische betekenis van herdenken ook nog een andere betekenis.

Gist maakt dat het brood groter wordt, zichzelf als het ware opblaast. Het groeit, heeft ontwikkelingskracht, net zoals het Bijbelse beeld van Egypte: het land van de economische groei, waarbij de humaniteit het moest ontgelden (de farao liet grote piramides bouwen ten koste van het leven van de slaven).

Sommige Joden maken er –samen met hun kinderen-  op de eerste avond van het zeven dagen durende Pesachfeest, op Seideravond, een spelletje van. De kinderen verstoppen broodkruimels in het huis en de vader moet ze opzoeken met behulp van het  ‘warm’ en ‘koud’ roepen van de kinderen. Alle kruimels worden bij elkaar gevoegd en in een lapje gebonden, en dan wordt het hele pakketje verbrand. Daarbij wordt gezongen: ‘Alle zuurdeeg die is achtergebleven, ongezien en niet verwijderd, moge als niets zijn, en niet meer gelden dan het stof van de aarde’.

Eenvoud: kenmerk van de meester

Eenvoud is niet hetzelfde als simpel. Bomans zei dan ook heel treffend: ‘Eenvoud is niet het kenmerk van de beginner. Het is de duur bevochten stempel van de meester’. Eenvoud heeft te maken met levenskunst, met trouw zijn aan je innerlijk.

Jezus was trouw aan die stem die van binnenuit kwam. Hij liet die horen, ook waar dat niet gewenst was. Hij gehoorzaamde aan dat innerlijke geluid, al moest hij dat met de dood bekopen. Hij was zo geworteld in die Bron die van binnenuit kwam, dat hij daardoor onafhankelijk werd van de goedkeuring van mensen. Hij liet zich niet door hen bewieroken en door hun afwijzing of verloochening liet hij zich ook niet weerhouden te weg te gaan die hij voelde te moeten gaan. Tegen alle sociale conventies in ging hij om met wat in die tijd het ‘uitschot’ van de samenleving genoemd werd. Hij is zo gewoon gebleven die Koning van de Joden. Eerst wordt hij geboren in een stal, omgeven door eenvoudige herders. En dan, na de kruisiging, op Paasmorgen is daar dat lege graf.  Geen pelgrimsoord, waar mensen hem kunnen verheerlijken, maar een leeg graf.

Van ingewikkeld tot ont-wikkeld

En in dat graf  ziet Petrus alleen nog maar de zwachtels, de linnen doeken. Theologen hebben dat altijd als bewijs gezien van de opstanding van Jezus, want als Jezus uit zijn graf gestolen zou zijn, dan zou men niet die doeken er eerst afgehaald hebben; die waren immers geld waard en ze waren vanwege de zalving ook nog eens moeilijk los te maken.

Persoonlijk zie ik de windsels als een mooi symbool dat de boodschap van de eenvoud kracht bij zet. Bij de geboorte werd

Jezus gewikkeld in doeken, moest hij het leven van ingewikkeldheid binnengaan, maar bij zijn overlijden bevrijdt hij zichzelf daarvan. Hij is niet langer ingelijfd in het aardse leven, maar is er aan ontstegen. Hij is niet langer gewikkeld, verwikkeld in de aardse kringloop van leven en sterven, maar heeft deze kringloop ont-wikkeld, ontward. Niet alleen door zijn sterven, maar ook door de manier waarop Hij geleefd heeft.

En wij? Wij kunnen allemaal onze windsels van ons afwerpen als wij ons niet door angst, maar door vertrouwen laten leiden, en de weg terug gaan naar de oorsprong, naar de een-voud van het leven.

Een een-voudige en gezegende Pasen gewenst!

Laeven met een löge plaatse...

Leven met een lege plaats leidt er vaak toe dat mensen een soort van dubbelleven leiden: een leven in de buitenwereld, waarin men dóór gaat, doet wat van hen wordt verwacht en daarnaast - diep van binnen - een roerig gevoelsleven, dat alleen de ruimte krijgt in de beslotenheid van de eigen omgeving.

De novembermaand is de maand van gedenken. Morgen, 2 november wordt daarmee een start gemaakt in de katholieke kerk, waar Allerzielen wordt gevierd.  Veel protestantse kerken houden een gedachtenisviering op de laatste zondag van het kerkelijk jaar, de zondag vóór de eerste Advent. Ook zijn er steeds meer seculiere initiatieven te bespeuren, waarbij onze dierbare overleden kunnen worden herdacht, zoals de lichtjesavonden op de plaatselijke begraafplaatsen en de memorials bij de crematoria. Op internet kunnen er - digitaal - kaarsjes worden ontstoken en op tv zijn er herdenkingsbijeenkomsten.

Overledenen worden al sinds mensenheugenis herdacht. In het begin van de jaartelling geloofde men dat de ziel niet direct na het overlijden haar bestemming bereikte. Sommigen gingen er van uit dat het dolen een week duurde, anderen hadden het over dertig dagen of een jaar. Men geloofde in onze Germaanse streken dat de ziel na een tweede plechtigheid pas zou vertrekken naar het hiernamaals, naar het Engelland. De mensen die achterbleven hadden in de tussenliggende periode de taak om de doden rijkelijk van spijs en drank te voorzien. Op de zevende of dertigste dag werden 'maentstonden'-plechtigheden gehouden, een soort tweede begrafenis. Dit gebruik bleef na de invoering van het Christendom bestaan. Er werd op die dag een mis gelezen voor de overledene, maar er moest ook worden geofferd, waarbij eveneens door de genodigden flink werd gegeten en gedronken. Dat gebruik maakte dat Hincmar, de aartsbisschop van Reims, een decreet uitvaardigde waarin hij de priesters verbood om aan deze dolle feesten deel te nemen. Toch bleef het gebruik nog eeuwen in stand. 

In de 16e eeuw was men gewoon om acht maal per jaar een mis op te dragen voor de overledenen. Veel later zijn de maand- en jaarstonden op verzoek van de katholieke kerk vervangen  door één algemene gedenkdag: Allerzielen. Maar het heeft lang geduurd voor men aan dat verzoek wilde voldoen. De behoefte om te kunnen gedenken was immers groot en is dat nog altijd. Ruimte krijgen voor die lege plaats in je leven maakt dat het dubbelleven, dat je ongewild leeft, voor even wordt opgeheven. Want in het vieren en gedenken wordt de lege plek die je geliefde achterliet voor even een heilige plek. Een plek die wordt geëerd, die wordt toegezongen, die wordt gezien. Daarmee wordt jouw worsteling en jouw pijn (die zich vaak alleen in de beslotenheid van je leven uit) ook recht gedaan en komen verleden en toekomst bij elkaar.

Laeven met een löge plaatse

Laeven met een löge plaatse

is laeven

in een dubbellaeven:

is laeven met ’t laeven

én laeven met de dood.

Is lauw toelaeven naor

een onantrekkelijk later,

en laevensgroot verlangen

naor de geborgen

vergangenheid van welaer.

Is loyaal lachen met de luu

- de laebendigen –

en heel allene – met geslotten

luke – liepen en lieden

an hart- en liefzaer.

Laeven met een löge plaatse

is laeven

in een dubbellaeven:

is laeven met ’t laeven

én laeven met de dood.

Netty Hengeveld                                                                                           www.lievetied.nl 

De informatie in deze blog komt uit 
'De geschiedenis van de laatste eer in Nederland' door H.L. Kok

Een helen troost...

September 23, 2014

Troost. Je kunt er zo naar verlangen op momenten waarop het leven je zwaar valt: als een geliefde is overleden, als het gebrek aan gezondheid je beperkt in je dagelijkse doen en laten, als ziekte je onbarmhartig confronteert met je eindigheid, als je gevoel van basisveiligheid wordt aangetast, als je wordt buitengesloten of wanneer je je eenzaam voelt of terneergeslagen.

Job (uit het gelijknamige Bijbelboek) snakte ernaar, toen zijn bron van inkomsten, zijn kinderen en zijn gezondheid hem waren ontnomen. Zijn vrienden bleven zeven dagen en nachten in stilte bij hem, maar toen zij begonnen te spreken bleken hun woorden allesbehalve troostrijk. Wanhopig roept Job uit: "Luister toch eindelijk eens naar mij, gun me tenminste de troost". Ook de schrijver van psalm 69 verlangt zo naar troost: "Smaad heeft mijn hart gebroken, ik ben radeloos, ik hoopte op mededogen - vergeefs; op troost - die ik niet vond."

Een onbeantwoord verlangen naar troost, of een antwoord dat - goedbedoeld - jou als  troostvrager alsnog geen recht doet, kan radeloos maken. Want als een ander jouw pijn uit de weg gaat, bijvoorbeeld door vooral met redenen of oplossingen te komen, de positieve kant van jouw situatie wil benadrukken, of wanneer de ander jouw verdriet aangrijpt om de aandacht op zichzelf te richten, dan blijft je pijn ongezien. Dan zijn zijn of haar woorden van troost vooral een hele schrale troost.

Maar aan de andere kant kun je de vraag stellen: is het wel mogelijk om een ander te troosten? Troost is immers geen pakketje dat één op één kan worden uitgewissseld. Je kunt niet zeggen: "Nu moet het beter met je gaan, want ik heb je troost gegeven".

En toch kan het contact met een ander troostend voor je zijn. Dat kan bij mensen die zichzelf even tussen haakjes kunnen zetten en jou met hun warme aandacht een deken geven, waarin je je kan hullen. Dat kan als mensen bereid zijn jou werkelijk te zien en te horen. Dat kan wanneer ze de donkergekraste bladzijde in jouw levensboek niet gelijk willen uitgummen, maar er in alle rust, samen met jou, naar willen kijken.

Een troostrijk Bijbels beeld is dat al je tranen worden gezien. Psalm 56:9 zegt het zo mooi: "Doe mijn tranen in uw kruik". Volgens de Joodse traditie bewaart God alle tranen. In de nieuwe tijd zullen ze worden getransformeerd tot frisse dauw, die leven geeft.

Troost is iets ongrijpbaars. Je kunt het een ander niet geven vanuit jouw wil en dat kan een  machteloos gevoel geven.  Maar er is tegelijkertijd ook veel dat je wel kunt doen: je kunt je hart openstellen en hopen dat het wonder van de troost vanuit de overzij haar werk doet.

De titel van mijn nieuwe gedichtenboek in de streektaal: 'Een helen troost...' mag in dat licht worden gezien. Het is vooral een verlangen om - met de woorden van Etty Hillesum - "een pleister op vele wonden te willen zijn". Het is de hoop om een klein schakeltje te kunnen zijn in dat ongrijpbare, wonderlijke gebeuren dat 'troost' heet.

Netty Hengeveld

Gedenk te sterven                                                                                                                                   Blog Pasen 2014

Tijdens het museumweekend bezocht ik, samen met onze kinderen, museumboerderij Lebbenbrugge in Borculo. Het meest in het oog springend in de mooie kamer van het dwarshuis (dat anderhalve eeuw later in middeleeuwse stijl aan het uit 1400 stammende ‘lös hoes’ was aangebouwd) was het kabinet. Het kabinet of ‘kammenet’ een kast noemen is vloeken in de kerk, want het meubelstuk had een soort van heiligenstatus. Het werd door grote boeren of rijke burgers als bruidsschat aan hun dochter cadeau gedaan. De bovenkant werd gesierd door mooie vazen en diep in het heiligdom verborgen zaten geheime vakjes, waarin geld en waardevolle papieren zorgvuldig werden opgeborgen. In de laden trof je het daagse goed aan, maar soms deed zo’n la ook dienst als wieg. De inhoud van ‘de pronkkaste’: het linnengoed, waarvoor de aanstaande bruid zich vele avonden werk getroost had, mocht gezien worden. Het lag kunstig opgerold in de kast, bijeengebonden door een rood lintje. Maar als je goed keek zag je dat om één stuk linnen een zwart lintje zat. En dat was ’t verhennekleed, oftewel het doodskleed. Ook dat hoorde bij de uitzet van de jonge vrouw. In de middeleeuwen werd het 'memento mori' dan ook gehuldigd: ‘gedenk te sterven!’

Voor ons in deze tijd een bijna ondraaglijk zware gedachte. Wij zijn meer van Carpe diem: genieten, genieten en nog eens genieten. Deze week las ik het pas verschenen boekje van hoogleraar Ethiek Frits de Lange genaamd: Licht en zwaar – voor zwevers en andere spirituelen -. Hij constateert dat wij in onze tijd ‘licht leven’, wat betekent dat we ons hebben ontworsteld aan tradities, de dwang van geloofsgemeenschappen en het alziend oog van God. We zijn flexibel en vloeibaar en stellen onze eigen identiteit en zingevingspakket samen, ieder moment opnieuw. Onze verbindingen zijn vluchtig, onze leefwereld speelt zich voor een groot deel af in een virtuele wereld. De band tussen onszelf en de realiteit wordt steeds losser. De Lange vraagt zich af of ‘lichter leven’ de oplossing of juist deel van het probleem is.

Vroeger was Godsdienst het middel om mensen te laten aarden en wortelen. Godsdienst zorgde voor een initiatie, een inwijding in de zwaarte van het bestaan. De moderne spiritualiteit doet het tegenovergestelde. Ze wil mensen juist verlossen uit de zwaarte. Onder andere door positief te denken, stelt ze, kunnen wij gelukkig zijn. De Lange zoekt bij mystica Simone Weil naar antwoorden. Zij stelt dat wij mensen verwant zijn aan planten. Wij zijn niet vloeibaar en vluchtig, maar moeten juist geworteld zijn.

Anselm Grün sluit zich hierbij aan en spreekt over ‘de spiritualiteit van beneden’. Zij heeft geen streven in zich, zelfs niet naar geluk. Zij begint met de voeten op de grond, bij de werkelijkheid van het hier en nu. Iemand die ‘de spiritualiteit van beneden’ in praktijk brengt loopt niet weg voor zijn duistere kanten, zijn wonden, zijn emoties, maar wil zich er juist mee verzoenen. Ook als dat betekent dat hij of zij nog verder moet afdalen in de ellende. De Stille Zaterdag voor Pasen bepaalt ons erbij, dat ook Jezus afdaalde ter helle. Maar vanaf dat allerdiepste dieptepunt, in uiterste Godverlatenheid, daar neemt God hem bij de hand en stijgt met hem op.

Priester André Louf heeft eenzelfde ervaring:  ‘Daar waar ik zelf niets meer kan, waar alles mij uit handen wordt genomen, waar ik enkel nog mijn eigen mislukken kan vaststellen, precies daar is ook de plaats waar er voor mij niets anders opzit dan mijzelf los te laten, mij over te geven aan God, de handen te openen en de lege handen naar God uit te strekken. De godservaring is nooit een beloning op onze eigen inspanning, maar een antwoord op onze machteloosheid’

Ik denk nog eens terug aan dat zwarte bandje tussen het linnengoed in ’t kabinet: ‘Gedenk te sterven’. Op een terugkeer van de ‘dark ages’ zit ik persoonlijk niet te wachten, maar de lichtheid van het moderne leven geeft ook geen bevredigende antwoorden. Mensen voelen dat, denk ik, intuïtief aan. Waarom anders zijn de passieconcerten en is The Passion al jarenlang zo’n doorslaand succes? Het lijden verdient een respectabele plek in onze samenleving, omdat ze er nu eenmaal is. Laten we niet net doen alsof ze niet bestaat! Gedenk te sterven? ‘Ja!’, maar daarmee bedoel ik het lijden en sterven dat we in ons gewone, dagelijkse leven in het hier en nu ervaren. Daarvoor wil ik best op de knieën gaan.

Mien graf

Ik gao deur de kniene

en legge witte lelies

bi’j mien graf.

Want völle van wa-k

in ’t laeven gaf

-of niet gaf-

van wa-k wazze

-of wa-k had motten waen-

van wa-k ezegd heb

-of waoraover ik heb ezwegen-

is now niet meer

’t miene.

En ak dat

‘niet-miene’

niet begraeve

dan vuul ik mi’j

onvri’j.

Dan blief ik

In ewikkeld

in een laeven

dat niet langer

heurt bi’j mi’j.

Mien olde windsels

he-k now af elegd

’t Is tied veur mi’j te gaon.

„‘t Is goed zo,“

wördt d’r nog ‘ezegd

“aover een tiedjen

zu-j hier wel weer staon”.

Nog ene kere kiek ik achterumme.

‘k Stao op en maak mien rugge recht.

’t Ont-wikkelingswark geet nog wel deur

in wat ’t laeven mi’j bedech.                                                                                 

Netty Hengeveld, theoloog en ritueel begeleider

met aandacht voor de Saksische streektaal en spiritualiteit

Zie ook www.lievetied.nl

Een kerstsoap?

Een kerstsoap?

Op facebook zag ik bi’j ‘Green Evelien’ da-j wasmiddel, vloeibaore zepe, shampoo en zo maer ok zelf könt maken. Dat lek mi’j wel wat, dus he-k alles maor es goed bestudeerd. I’j könt  verscheidene zeepsoorten gebruken, zo as Sunlight - sommigen van owluu zölt dat nog wel kennen- , maor daor schint vet van beeste in te zitten. Marseilliezepe is plantaardig, maor hef palmöllie as basis (de oogst daorvan dut nogal een anslag op onze oerwouden). ’t Alternatief dat ebaoden wier was Aleppozepe: ok plantaardig, maor met de öllie van olieven. Dat mos ’t dan maor worden. 

Met ’t ruuren van de eigengeraspte zepe in een panne met kokkend water  vuulden ik mi’j een soort van oer-huusvrouwe. ’t Rok onmundig lekker in huus (naor laurier) en ik zol straks   elf liter zepe hebben (veur nog gin vier euro), die ik zol gebruuken veur ’t wassen van de klere, de hande, de heure en veur ’t schoonmaken van de afwas en ’t huus. En ‘t grei was ok nog es helemaol biologisch afbrekbaor ok. En hoewel de zepe in de panne der uut zag as een onsmakelijke soep kreeg ik visioenen van een proper huus, hagelwit linnengoed en een babyzacht velleken. 

In tied vroeg ik mi’j af waor ik die name ‘Aleppo’ ok waer van kenden. 

Natuurlijk, miene zepe kump uut Syrië, waor dizze maond al waer verschillende aanslagen bunt ewest. Syrië, waor al dri’j jaor een oorlog an de gange is en waor al 100.000 luu um ’t laeven ekommen, waorvan zeker 11.000 kinder. De idylle was verstoord. Ik zag now pas in wat veur soepzootjen ik an ’t ruuren was. Dat de regering van Syrië nooit genog zepe kan maken um eure hande in onschuld te wassen, dat was mi’j inens wel heel duudelijke eworden. 

‘t Prutjen mos afkuulen. Ik nam mi’j een heiten bak thee en zuchten diepe. Ach, ik wis ’t ok wel: de weld is vol van bosduvels, ploddekaerls en smeerkonten, die met stralende witte boorden of smetteloos witte bluuskes eure groezelige zaakjes anpriest of verdedigt. En at ze op eur verantwoordelijkheid wordt ewezen, dan vaegt ze rap eur sträötjen schone. I’j zollen eur toch de mond spulen met zepe en een staolbossel loslaoten op eure duustere praktijken, die nooit  een zon of maone hebt ezien.

’t Krentjen van de ASN-banke lei op taofel. Een vlot jong deerntjen ston op de veurkante. ‘Ralien Bekkers’ ston der bi’j, ‘eenentwintig jaor, VN-jongeren-vertegenwoordiger’. Ik laezen wieter. Toen ze zestien jaor was raakten ‘t onrecht en de klimaatverandering eur diepe. Zie dreumden der van um zich te können inzetten veur een bettere weld. Now, vief jaor later, studeert ze Future Planet Studies en is ze jongerenvertegenwoordiger bi’j de Verenigde Naties. Maor ok daor geet ’t veural um geld en persoonlijke belangen. Die luu bunt met ’t zelfde sop aovergotten. Toch is ze niet bange um, bi’j een duurzaam-heidsconferentie in Rio de Janeiro, de kaerls in eure grieze päkke de aorne te wassen. 

Mien heufd wördt geleidelijk an kraakhelder: dat is waor kerst aover geet! ’t Kindeke in den voerzomp levert een idyllisch plaatjen op. Wat ruk der now lekkerder en zuuter dan een fris gewassen kleinen? Tegeliekertied lig den kleinen wel in nen stal. Dat hölt ons met de bene op de aerde. I’j mögt der met Kerst best efkes an ruken, an dat schone ideaal. Ii’j mögt best dreumen van een witte kerst, maor i’j mot der ow ok niet deur laoten bedwelmen. Nao de kerstdage mot der ok an ewarkt worden, an die weld die wi’j met mekare zollen willen. Mot de mouwen worden op estreupt um alles in ons zelf en um ons hen - hopje-hopje-hopje - in het sopje te doen. 

Netty Hengeveld

Religieus en ritueel dienstverlener. 

Zie ook www.lievetied.nl of www.lievetijd.nl